Van kapel tot Dolhuys - Haagse geesteszorg vanaf de Middeleeuwen tot 1700

Op de hoek van het Slijkeinde, een van de oudste straten van Den Haag, en de huidige Vleerstraat in de wijk Kortenbos stond vroeger een kapel gewijd aan de H. Antonius. Auteur Corry van Straten onderzocht hoe deze kapel zich ontwikkelde tot Pest- en Dolhuys, hoe vanaf de Middeleeuwen tot de 17e eeuw verwarde mensen in Den Haag werden behandeld en verzorgd, welke rol de politieke en culturele ontwikkelingen speelden en wat achtereenvolgens de invloed van de tijdgeest was.

De Middeleeuwen
Het Sint-Nicolaasgasthuis, in de Middeleeuwen hét Haagse stadsgasthuis, stuurt gevaarlijke, agressieve krankzinnigen of patiënten met een besmettelijke ziekte steeds vaker naar het ‘sieckhuys’ dat hoort bij de Antoniuskapel. Rond die kapel ontstaat een religieuze zelfhulp gemeenschap, de Crepelen. Geestelijk gehandicapten vervallen vaak in armoede en in de Middeleeuwen komt ook deze groep steeds vaker bij de Antoniuskapel terecht. Blijkbaar is de zorg voor krankzinnigen goed geregeld, want het komt meer dan regelmatig voor dat personen krankzinnigheid simuleren om in aanmerking te komen voor hulp.

Zestiende eeuw
Met de komst van de reformatie in de 16e eeuw neemt de diaconie van de Nederduits-gereformeerde kerk de zorg voor krankzinnige personen van de katholieke instellingen over. De gebouwen aan het Slijkeinde doen dan dienst als pest- en dolhuis: zowel lijders aan de pest als agressieve krankzinnigen vormen immers een gevaar voor de maatschappij.

Zeventiende eeuw
Aan het begin van de 17e eeuw verschijnt er een nieuw Pest- en Dolhuys op de plaats van de Antoniuskapel. Behalve lijders aan de pest, vondelingen, weeskinderen en zieke soldaten worden hier ook de krankzinnigen geplaatst. Ze komen terecht in een, weliswaar kunstmatige, gezinssituatie waar verbetering van gedrag voorop staat. In afzondering van de maatschappij is het streven om krankzinnigen te genezen met rust, regelmaat, voeding, warmte, reinheid en opvoeding met tucht en regelmaat.

Boek
Het boek is behoorlijk schematisch opgezet, met vraag- en doelstelling en veel sub-sub hoofdstukjes. De schrijfstijl zal niet iedereen als prettig ervaren “(…) Ik begin met een beknopt overzicht en daarna vervolg ik mijn verhaal (…).” Maar als je dat voor lief neemt, biedt het boek een waardevolle schat aan heldere informatie over het maatschappelijke leven in deze periode in Den Haag én over de geestelijke gezondheidszorg in het bijzonder.

Van Kapel tot Dolhuys – Haagse geesteszorg vanaf de Middeleeuwen tot 1700, Corry van Straten, uitg De Nieuwe Haagsche, 312 blz. €22,95. ISBN 978-94-6010-102-1

Piet Vernimmen