Van de kaart geveegd

De Geschiedkundige Vereniging Die Haghe bestaat 130 jaar en ter gelegenheid daarvan verscheen in november 2020 het jubileumboek ‘Van de kaart geveegd’. Dat de aanleg van de Atlantikwall voor grote delen van Den Haag desastreus was is bekend. Dit boek laat zien wat er stond en verdwenen is.

Van stad naar vesting
In het inleidende hoofdstuk beschrijft Herman Rosenberg hoe Den Haag, juist omdat het ‘t bestuurlijke centrum van Nederlands was, een vesting werd. Dwars door de stad, zowel aan de landzijde als aan de kust, verscheen een verdedigingslinie. Een kwart van de bevolking, ongeveer 135.000 Hagenaars en Scheveningers moest het huis verlaten. Meer dan 25.500 huizen werden ontruimd en ruim 3200 woningen gingen tegen de vlakte. Veel straten bleven onherkenbaar achter of verdwenen helemaal.

De Atlantikwall
Het tracé van de Atlantikwall is in het boek verdeeld in acht hoofdstukken, acht wijken: Kijkduin en Bohemen, Bomen- en Bloemenbuurt, Duinoord, Statenkwartier, Zorgvliet, Van Stolkpark en Scheveningse Bosjes, Wittebrug en omgeving, Benoordenhout en Haagse Bos. Acht auteurs beschrijven elk een wijk en volgen daarbij hetzelfde stramien: na twee plattegronden van de wijk, een vóor en een na de oorlog, volgt per wijk een typering, de geschiedenis en de architectuur van de wijk vóór 1942, de sloop en de wederopbouw.

Cachet van élégance
Als je de tweedeling ‘wonen op het zand’ en ‘wonen op het veen’ in aanmerking neemt, trof de Atlantikwall voornamelijk ‘het zand’, het woongebied voor de hogere middenklasse. Volgens publicaties uit die tijd hadden de vooroorlogse nieuwe buurten, zoals de Bloemen- en Bomenbuurt, “het cachet van élégance en innemendheid dat de Residentie in alles kenmerkt.” De foto’s in het boek van de Oleanderlaan en de Begoniastraat laten zien dat de term ’élégance’ terecht is.

Villa’s en groen
Behalve architectuur was de aanleg van de verdedigingslinie ook funest voor belangrijke groengebieden in de stad. Merkwaardig in dit verband is het verhaal over Adriaan Goedkoop. Hij pleitte met succes bij de Duitsers voor behoud van het landgoed van Cats en het Catshuis, en voorkwam een besluit dat in Zorgvliet voor zestig villa’s het einde zou betekenen.

Het grote aantal opgenomen foto’s zorgt dat je nu eindelijk een beeld krijgt hoe de getroffen wijken er voor de oorlog uitzagen en wat er letterlijk ‘van de kaart’ is geveegd.

Piet Vernimmen

Van de kaart geveegd – Wat in Den Haag verdween voor de aanleg van de Atlantikwall 1942-1944. Redactie: Maarten van Doorn, Henk Grootveld, Kees Stal, Monique de Vries. Diverse auteurs; Uitgeverij Geschiedkundige Vereniging Die Haghe i.s.m. uitgeverij De Nieuwe Haagsche, 2020, 176 blz., €19,95. ISBN 978-94-6010-100-7