Nooit gebouwd Den Haag

Groots en meeslepend waren de plannen. Een Olympisch stadion in het Westbroekpark, een Bijlmer in de Schilderswijk, een ‘highway’ rond de binnenstad, en nog vele andere. Slaken we een zucht van verlichting over wat ons bespaard is gebleven, of moeten we met weemoed en spijt vaststellen dat ‘groot denken’ niet ten uitvoer is gebracht?

Het boek en de tentoonstelling Nooit gebouwd Den Haag tonen hoe de stad er ook had kunnen uitzien als de geschiedenis net even anders was gelopen. De plannenmakers hadden uiteenlopende motieven. Er waren utopisten en fantasten, zoals Pieter Eijkman die in 1905 de Wereldhoofdstad van het Internationalisme in de Scheveningse duinen wilde bouwen, en koning Willem II die in 1938 een neogotisch paleis in Zorgvliet liet ontwerpen. Anderen zochten een oplossing voor praktische problemen, zoals een cirkelvormige stadsmuur met bastions (Hans van Groll 1603), of de kustuitbreiding op basis van ‘Bouwen met de Natuur’ (Ronald Waterman 1980). Waarom werden die plannen waaraan zo veel aandacht was besteed toch niet uitgevoerd? Soms werden ze ingehaald door de tijd, bv. de grootschalige sloop en hoogbouw in de binnenstad in de jaren 60; dan weer keerde de publieke opinie zich er tegen, zoals bij de Dwarsweg en de Koekamplus in de jaren 70 en bij het Spuiforum (‘Cultuurpaleis’) in 2012. Een enkele keer speelde de waardering voor het bestaande stadsbeeld een rol, bv. een woonwijk op het Plein in 1631; maar verbazend vaak ook niet, zoals bij Thorbecke’s idee (ca. 1865) om het Binnenhof grotendeels af te breken ten behoeve van een gigantisch classicistisch complex. Sommige langlopende verkeersprojecten zijn wel gestart maar niet afgemaakt, zoals de Utrechtsebaan die nu doodloopt op de Benoordenhoutseweg en het Prins Bernhardviaduct dat aan de overzijde van het Spui geen vervolg heeft gekregen.

Het forse boek (in de befaamde gemeentelijke VOM-reeks) is prachtig uitgevoerd en biedt veel waar voor z’n geld. Ook de tentoonstelling (met virtual reality in 3D, HHM tot 22 maart 2020) is een bezoek alleszins waard.

Nooit gebouwd Den Haag, Lex van Tilborg, uitg. Bekking & Blitz 2019, 272 blz., ISBN 978 90 6109 5231, € 29,90.