Kiosk in de stad

‘Kiosk in de stad’ is geen specifiek Haags boek, maar beschrijft de geschiedenis en de functie van kiosken in steden, maar de auteurs, Jacques Beljaars en Thomas Rouw, bespreken het gehele boek door een groot aantal Haagse kiosken.

Henkies Hoekie, De Berlage kiosk op het Buitenhof, Koffiekiosk Vienna op de Plaats krijgen zelfs uitgebreid de aandacht. Momenteel kent Den Haag nog zo’n 250 locaties voor kiosken, (“en daarmee is de stad het kioskenwalhalla van Holland”) maar dat aantal kan dit kalenderjaar nog drastisch teruglopen. Redenen genoeg om aandacht te besteden aan dit bijzondere boek.

Onderzoek
‘Kiosk in de stad’ vormt het sluitstuk van uitgebreid onderzoek naar de stedelijke kiosken op het gebied van stedenbouw, architectuur en stadssociologie. Het boek toont aan dat kiosken een belangrijke bijdrage leveren aan een levendige en leefbare stad.

Geschiedenis
Onze kiosk stamt komt oorspronkelijk uit het Ottomaanse rijk, waar kiosken samen met moskeeën en badhuizen dan tot de belangrijkste bouwwerken behoren. Die oosterse kiosken vinden weer hun oorsprong in de tentarchitectuur van nomadische volkeren. Begin 18e eeuw komt de kiosk in de mode bij de Engelse aristocratie en staan landschapstuinen van landgoederen vol met deze bouwwerken. In de tweede helft van die eeuw waait de mode over naar het Europees continent.

Van Privétuin naar openbaar park
In de 19e eeuw leggen steden steeds vaker stadsparken aan en ‘versieren’ die met kiosken, waarbij de muziekkiosken waarschijnlijk nog het vest in ons geheugen liggen. Weldra verschijnen in de stadsparken ook ‘limonadières’, ofwel verversingstenten.

Een van de oudere en nog bekende vormen van ‘verkooppunt in de stedelijke omgeving’ is de bloemenkiosk. Die bespreken de auteurs aan de hand van ‘Henkies Hoekie, de bloemenkiosk die, al meer dan 50 jaar in de omgeving op van het Haags Centraal Station staat. Weliswaar door bouwwerkzaamheden steeds op een andere plek, maar al enige tijd nu aan de Rijnstraat. Of hij daar kan blijven staan is, gezien de voorkeur van de gemeente voor ‘ambulante’ handel, nog maar de vraag.

Verversingskiosken
Die verversingskiosken uit de stadsparken vinden al snel hun bestemming in de stad zelf, ook al in de strijd tegen drankmisbruik. In Europa begint hun opmars in Duitsland met de zgn Berliner Trilnkhallen. Het mineraalwater had de naam heilzaam te werken en een bezoek aan een Trinkhalle is bijna een bezoek aan een kuuroord. In Nederland is de Hagenaar Frederik van Keeken verantwoordelijk voor de hausse aan drankkiosken. Architect Frederik Koch zorgt voor de zo kenmerkende huisjes in chaletstijl. De Zwitserse chaletstijl versterkt het gezonde imago van het gebodene.

Tegelijkertijd komen ook de Haagse koffietenten op, eveneens met als doel de arbeider van de dank af te houden. Ze vervullen nog steeds een belangrijke sociale functie en behoren tot het cultureel erfgoed van onze stad.

Krantenkiosken
Eind 19e eeuw verschenen ook in Nederland de kantenkiosken. Ze verdwenen door tal van oorzaken uit het straatbeeld en als je ze nu wilt zien moet je naar Frankrijk of Italië. In Den Haag waren er rond 1940 bijna 60 van deze krantenkiosken- een tijdlang nog stond een rechthoekige glazen variant op Het Plein.

En ja, natuurlijk besteden de auteurs aandacht aan de kranten- en bloemenkiosk van Berlage op het Buitenhof. Twee achthoekige ruimtes met de rug tegen elkaar geplaatst. Anno 2022 geen kranten- en bloemenkiosk meer, maar ’n verversingskiosk. Nog steeds een architectonisch juweeltje in de stad.

Haagse stijl
Koffiekiosk Vienna op de Plaats is het resultaat van het plan ‘Eenheid in Veelheid’, voortkomend uit ‘De Kern Gezond’(1989); Vienna is het prototype van 22 nog te bouwen kiosken op andere Haagse locaties, maar JCEDecaux van de reclamezuilen laat het afweten, van Puffelen heeft, net als de gemeente beginjaren ’90, niet de financiële middelen, met als gevolg dat de stad Vienna als enige kan realiseren.

En dan verschijnt in 2015 de nota “De straat verdient het’. Daarin lezen kioskhouders dat vergunningen worden beperkt tot vijf jaar, dat ze persoonsgebonden zijn en dat de standplaatsen meerdere ondernemers krijgen. Ondernemers met een kiosk zonder de juiste papieren moeten hun kiosk aanpassen aan de gestelde regels of ze moeten ambulant worden. De overgangstermijn van 5 jaar verloopt in 2022. Het Haags kioskenlandschap staat op het punt wezenlijk te veranderen.

‘Kiosk in de stad’, Jacques Beljaars en Thomas Rouw. TrancityxValiz, 2021, 352 blz. €26,50. ISBN 9780-94-92095-77-0.

Piet Vernimmen