De vergeten Holocaust

“Alle personen die op grond van hun uiterlijk, hun zeden en gewoonten als zigeuners of zigeunerhalfbloeden kunnen worden aangemerkt, zoomede de personen die naar geaardheid der zigeuners rondtrekken.” Dat is de doelgroep van de geplande landelijke aanhouding, zo valt te lezen in het telegram dat alle politiegewesten op 14 mei 1944 ontvangen van Hans Rauter, de hoogste vertegenwoordiger van de SS in Nederland.

16 en 17 mei 1944
Twee dagen later al, op 16 mei 1944 om 04.00 uur ’s ochtends, begint in Den Haag de razzia en binnen vier uur zijn 81 Roma en Sinti al lopend op weg naar ‘het bureau aan de Mauritskade’. Op 17 mei worden nog vier Roma opgepakt. 75 van die in totaal 85 Sinti en Roma maken een paar dagen later deel uit van het zigeunertransport van Westerbork naar Auschwitz. Dat Haagse aantal is, vergeleken met andere steden, erg hoog.

Goede naam
Net zoals veel andere steden voert Den Haag vanaf 1900 wat betreft woonwagenbewoners, een beleid van ‘afhouden en ontmoedigen’. Desondanks kent de stad begin jaren 40 veel Roma en Sinti binnen haar grenzen, omdat Den Haag al decennialang binnen de zigeunerwereld een goede naam heeft. De bohemien-achtige levensstijl bij het hogere segment van de Haage burgerij zal daarbij een rol hebben gespeeld. Hier wonende zigeunerfamilies trekken weer andere families aan en als reizen steeds lastiger wordt, blijven ze hier. Dat de consulaten van de landen van herkomst zich hier bevinden, is ook een factor. Begin 1944 vormen de Sinti en Roma een behoorlijke gemeenschap, wonend op 21 adressen in 11 verschillende straten, vaak in hofjes. Aan de Veenkade wonen er 31, aan de Kleine Vleerstraat 10, aan de Hemsterhuisstraat 9, aan de Bilderdijkstraat 9, aan de Kemperstraat 12 en aan het Kortenbosch 8.

Kil
Vrijwel allen worden mei 1944 weggevoerd. Vanuit de burgerij, de politiediensten, de kerk noch uit het verzet komt tijdens of na de razzia substantiële steun voor de zigeuners. Ook na de oorlog kan de houding van de overheid voor de kleine groep teruggekeerde oorlogsslachtoffers niet anders dan ‘kil’ genoemd worden.

Boek
In deze uitgave wordt antwoord gegeven op de vraag waarom het aantal Sinti en Roma hier zo groot was, waar ze woonden en hoe ze leefden, hoe de razzia precies verliep en waarom er zoveel slachtoffers waren. Verder wordt waar mogelijk gedetailleerd aan elk van de getroffen families ‘meer naam en gezicht’ gegeven.

Piet Vernimmen

Sinti en Roma in Den Haag – Voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (1900- 1970), Peter Jorna, in opdracht van het Haags Gemeentearchief. Uitgave van de Gemeente Den Haag, 2020, 80 blz. Gratis aan te vragen via haagsgemeentearchief@denhaag.nl