Adam Schadee, stadsarchitect 1891 – 1927

De groei van Den Haag is eeuwenlang opgevangen binnen het gebied dat door de singelgrachten wordt omsloten. Pas in de laatste decennia van de 19de eeuw trok het groeitempo aan: van 100.000 inwoners in 1876 naar 200.000 rond de eeuwwisseling en 400.000 in 1926. De voornaamste oorzaak daarvan was niet zozeer de toename van het aantal ambtenaren en diplomaten, maar vooral de industrialisatie en de verstedelijking ten gevolge van de landbouwcrisis. De gemeente voerde lange tijd een laissez faire politiek ten aanzien van deze massale trek naar de stad, met erbarmelijke woon- en gezondheidstoestanden als gevolg. Rond 1890 veranderden de opvattingen over de rol van de overheid en nam de gemeente de regie over de stadsontwikkeling en het algehele welzijn van de Haagse burgers steeds meer in eigen handen. De bemoeienis strekte zich uit tot de opstelling van ruimtelijke plannen, de oprichting van nutsbedrijven (reiniging, riolering, telefoon, politie en brandweer, vervoer, energie, waterhuishouding) en de modernisering van voorzieningen voor de inwoners (woningwetwoningen, gezondheidszorg, scholen, badhuizen).

Adam Schadee is bij de dienst Gemeentewerken als rechterhand van zijn directeuren Isaac Lindo en Jan Lely gedurende 36 jaar hoofdverantwoordelijk geweest voor het ontwerp van honderden bouwwerken. Die gebouwen waren volkomen nieuw en er bestond dus nog geen blauwdruk voor. Hij werd bij zijn afscheid in 1927 wegens zijn indrukwekkende oeuvre geroemd als ‘groote zoon van de stad’. Hoewel al veel van zijn bouwwerken onder de slopershamer zijn verdwenen, is nog altijd veel in de stad herkenbaar, bijvoorbeeld de fraaie Electriciteitsfabriek aan de De Constant Rebecquestraat, de nagenoeg originele tramremise aan de Parallelweg, de hbs aan de Waldeck Pyrmontkade en het badhuis aan de Spionkopstraat, het enige rijksmonument van Transvaal.

Het interessante en mooi uitgevoerde boek van Koos Havelaar en Marcel Teunissen is mede te lezen als een pleidooi om zorgvuldig om te gaan met de resterende gebouwen van Adam Schadee. Wat dat betreft is het feit dat het boek is uitgegeven in de gemeentelijke VOM-reeks een hoopgevend voorteken.

Groote zoon van de stad – ADAM SCHADEE – stadsarchitect Den Haag 1891-1927, Marcel Teunissen en Koos Havelaar, uitg. WalburgPers 2016, 176 blz., ISBN 9789462491465, € 24,50

.